Viêm loét dạ dày tá tràng đề cập đến tình trạng viêm và loét ở niêm mạc dạ dày và phần đầu của ruột non. Bệnh thường khởi phát do nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori, lạm dụng thuốc chống viêm, nghiện rượu, căng thẳng thần kinh và thói quen ăn uống không lành mạnh. Bệnh lý này có thể được chữa trị hoàn toàn nếu can thiệp xử lý kịp thời. Ngược lại ở các trường hợp chủ quan, bệnh có thể tiến triển sang giai đoạn mãn tính và để lại các di chứng nặng nề.

Viêm loét dạ dày tá tràng là gì?

Viêm loét dạ dày tá tràng là bệnh tiêu hóa phổ biến và có thể gặp ở mọi lứa tuổi. Thuật ngữ này đề cập đến tình trạng niêm mạc dạ dày và tá tràng (phần đầu của ruột non) bị viêm và loét. Mặc dù có thể khởi phát ở mọi lứa tuổi nhưng bệnh ảnh hưởng nhiều đến người từ 30 – 50 tuổi và tỷ lệ mắc bệnh cao hơn ở nam giới.

Ở giai đoạn cấp, bệnh thường khởi phát triệu chứng đột ngột, diễn tiến nhanh nhưng ít để lại di chứng và có thể chữa trị hoàn toàn. Tuy nhiên ở giai đoạn mãn tính, bệnh có tiến triển chậm, dai dẳng, khó điều trị dứt điểm và có nguy cơ phát sinh các biến chứng nặng nề.

Mặc dù không gây nguy hiểm đến sức khỏe nhưng các triệu chứng của viêm loét dạ dày tá tràng ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động ăn uống, sinh hoạt, hiệu suất học tập – làm việc, chất lượng giấc ngủ,… Hơn nữa, bệnh kéo dài còn gây suy nhược cơ thể, hạn chế khả năng hấp thu dinh dưỡng, sụt cân và giảm chức năng miễn dịch.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

Nguyên nhân gây viêm loét dạ dày tá tràng

Có rất nhiều nguyên nhân gây viêm loét dạ dày – tá tràng, trong đó chiếm hơn 50% là do nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori (vi khuẩn Hp), 20 – 25% là do lạm dụng thuốc kháng viêm và một số nguyên nhân ít gặp khác.

Một số nguyên nhân có thể gây viêm loét dạ dày – tá tràng, bao gồm:

• Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori (Hp): Hp là một loại xoắn khuẩn gram âm có khả năng sinh sống trong môi trường acid cao. Khi xâm nhập vào dạ dày người, vi khuẩn có xu hướng tiết enzyme urease nhằm trung hòa axit dạ dày, sau đó sinh sống và phát triển trong niêm mạc. Trên thực tế, nhiễm vi khuẩn Hp có thể kích thích dạ dày bài tiết dịch vị, gây rối loạn hoạt động co bóp và dẫn đến hàng loạt các vấn đề như viêm loét dạ dày – tá tràng, ung thư dạ dày,…
• Lạm dụng thuốc kháng viêm và giảm đau: Có khoảng 20 – 25% trường hợp bị viêm loét dạ dày do lạm dụng các loại thuốc kháng viêm và giảm đau như NSAID, corticoid,… Các loại thuốc này hoạt động bằng cách ức chế enzyme cyclooxygenase, từ đó làm giảm sinh tổng hợp prostaglandin nhằm chống viêm, giảm đau. Tuy nhiên enzyme cyclooxygenase bị ức chế khiến hàng rào bảo vệ niêm mạc dạ dày suy giảm, tạo điều kiện cho dịch vị xâm lấn và ăn mòn niêm mạc. Trong trường hợp lạm dụng thuốc trong thời gian dài hoặc sử dụng liều cao, niêm mạc có thể bị tổn thương nặng và gây xuất huyết tiêu hóa.
• Căng thẳng thần kinh kéo dài: Căng thẳng thần kinh kéo dài ảnh hưởng đến hệ thần kinh thực vật khiến chức năng của đường ruột và dạ dày bị rối loạn. Tình trạng này có thể kích thích tăng sản xuất pepsin, axit hydrochloric khiến môn vị, huyết quản dạ dày co thắt và gây tổn thương tầng bảo vệ niêm mạc.
• Thói quen ăn uống: Thói quen ăn uống thiếu khoa học là một trong những nguyên nhân phổ biến gây ra các vấn đề ở dạ dày. Thống kê cho thấy, người bị viêm loét dạ dày – tá tràng có xu hướng ăn không đúng giờ, bỏ bữa, ăn quá no, để bụng đói, ăn nhanh, vận động ngay sau khi ăn, dung nạp quá nhiều thực phẩm chứa dầu mỡ, gia vị, axit, chất bảo quản,…
• Uống quá nhiều rượu: Ethanol trong rượu không chỉ gây hại cho thực quản mà còn ăn mòn niêm mạc, tăng tiết dịch vị và gây rối loạn hoạt động của dạ dày. Hơn nữa, thói quen uống nhiều rượu còn làm tăng áp lực lên các cơ quan tiêu hóa khác như tuyến tụy, mật và gan.
• Ảnh hưởng của một số bệnh lý: Viêm loét dạ dày tá tràng cấp thường xuất hiện thứ phát sau khi mắc các bệnh lý như như bạch cầu, viêm ruột thừa, viêm phổi, sởi, cúm, thoái vị hoành, suy thận, xơ gan, viêm phế quản,..
• Di truyền: Nghiên cứu di truyền học cho thấy, người có nhóm máu O và tiền sử gia đình mắc các vấn đề về dạ dày có nguy cơ bị viêm loét dạ dày tá tràng cao hơn bình thường.
• Một số nguyên nhân khác: Ngoài ra, bệnh cũng có thể khởi phát do rối loạn cơ năng thần kinh thực vật, dị ứng thức ăn, rối loạn tự miễn, hút thuốc lá, nhiễm độc hóa chất, hội chứng Zollinger-Ellison (hội chứng này điển hình bởi tình trạng tăng tiết dịch vị quá mức),…

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

Triệu chứng nhận biết bệnh viêm loét dạ dày tá tràng

Viêm loét dạ dày tá tràng điển hình bởi triệu chứng đau vùng thượng vị. Bên cạnh đó, bệnh cũng có thể gây ra một số triệu chứng đi kèm như ợ hơi, ợ chua, buồn nôn,… Trên thực tế, triệu chứng lâm sàng còn phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh, thói quen ăn uống và khả năng chống chịu của từng trường hợp.

Một số triệu chứng nhận biết viêm loét dạ dày tá tràng, bao gồm:

• Đau vùng thượng vị (vùng bụng trên rốn): Đây là triệu chứng điển hình nhất của viêm loét dạ dày – tá tràng. Triệu chứng này có thể khởi phát đột ngột hoặc âm ỉ, dai dẳng. Mức độ đau có thể tăng lên sau khi ăn – đặc biệt là sau khi dung nạp thực phẩm chứa nhiều axit, gia vị cay nóng, rượu bia, cà phê,…
• Vùng thượng vị nóng rát, cồn cào, đầy trướng và khó chịu
• Thường xuyên xuất hiện cảm giác buồn nôn và nôn mửa – đặc biệt là sau khi ăn no. Sau khi nôn mửa thường có cảm giác dễ chịu.
• Bụng nặng, đầy trướng và khó tiêu
• Ợ hơi, ợ chua
• Hơi thở có mùi và có cảm giác đắng miệng sau khi ngủ dậy
• Ăn không ngon miệng
• Chán ăn
• Người gầy sút, mệt mỏi và thiếu tập trung
• Trong trường hợp khởi phát do nhiễm khuẩn, thân nhiệt có thể tăng lên 39 – 40 độ C
• Có thể đi kèm với tiêu chảy
• Các triệu chứng của viêm loét dạ dày thường bùng phát mạnh về đêm khiến giấc ngủ bị gián đoạn, khó ngủ và ngủ chập chờn

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

Viêm loét dạ dày tá tràng có nguy hiểm không?

Viêm loét dạ dày tá tràng là bệnh tiêu hóa phổ biến và có thể được điều trị hoàn toàn nếu thăm khám và xử lý sớm. Tuy nhiên trong trường hợp không kiểm soát kịp thời, hiện tượng viêm loét có thể chuyển sang giai đoạn mãn tính và phát triển thành các biến chứng như:

• Xuất huyết tiêu hóa: Xuất huyết tiêu hóa là biến chứng thường gặp nhất của viêm loét dạ dày tá tràng. Biến chứng này xảy ra khi vết loét bị ăn mòn nghiêm trọng, gây vỡ tĩnh mạch và chảy máu. Xuất huyết tiêu hóa có thể gây ra các triệu chứng dễ nhận biết như nôn ói ra máu, bã có màu cà phê, chóng mặt, choáng váng, nôn liên tục,… Hoặc chỉ biểu hiện bằng các triệu chứng không có tính điển hình như phân đen, đau bụng âm ỉ, dai dẳng.
• Thủng dạ dày – tá tràng: Thủng dạ dày tá tràng là tình trạng thành dạ dày và ruột non bị ăn mòn hoàn toàn. Biến chứng này biểu hiện với các dấu hiệu như bụng co cứng, đau thượng vị dữ dội,…
• Hẹp môn vị: Hẹp môn vị là tình trạng ổ viêm hình thành sẹo gây thu hẹp không gian môn vị và làm gián đoạn quá trình chuyển thức ăn từ dạ dày xuống ruột non. Biến chứng này thường gây đau thượng vị sau khi ăn, nôn mửa, sụt cân nhanh,…
• Ác tính hóa: Thống kê cho thấy, có khoảng 5 – 10% trường hợp có nguy cơ ung thư hóa (xuất hiện khối u ác tính). Hầu hết các trường hợp này đều có vết loét lớn và tiến triển trong thời gian dài (hơn 10 năm).

Ngoài những biến chứng trên, bệnh viêm loét dạ dày tá tràng còn ảnh hưởng đến hoạt động ăn uống, gây suy nhược cơ thể, giảm chất lượng cuộc sống, sụt giảm hiệu suất làm việc và học tập. Hơn nữa, các triệu chứng của bệnh còn bùng phát mạnh vào ban đêm gây gián đoạn giấc ngủ, tăng áp lực lên hệ thần kinh và tác động tiêu cực đến yếu tố tâm lý.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

Chẩn đoán viêm loét dạ dày tá tràng bằng cách nào?

Viêm loét dạ dày tá tràng có thể bị nhầm lẫn với một số vấn đề khác ở đường tiêu hóa. Vì vậy trước khi can thiệp điều trị, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám lâm sàng, khai thác tiền sử bệnh lý, tiền sử gia đình và lịch sử dùng thuốc.

Sau đó, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện một số kỹ thuật cân lâm sàng như:

• Nội soi: Nội soi là kỹ thuật chẩn đoán phổ biến đối với các bệnh lý ở đường tiêu hóa. Kỹ thuật này sử dụng ống nội soi nhỏ có gắn camera đưa từ miệng/ mũi xuống thực quản và dạ dày. Thông qua hình ảnh ghi lại camera, bác sĩ có thể quan sát niêm mạc dạ dày và tá tràng. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể sinh thiết mô với kỹ thuật nội soi nhằm quan sát mô bệnh học và kịp thời phát hiện nguy cơ ác tính hóa.
• Xét nghiệm máu/ phân: Xét nghiệm máu và phân giúp xác định sự hiện diện của vi khuẩn Hp và phát hiện biến chứng xuất huyết tiêu hóa. Ngoài ra ở những trường hợp bị viêm loét dạ dày tá tràng cấp khởi phát do nhiễm trùng, xét nghiệm máu còn cho thấy nồng độ bạch cầu và số lượng kháng thể tăng mạnh.
• Chụp X-Quang: Trước khi chụp X-Quang, bác sĩ sẽ yêu cầu dùng thuốc cản quảng bari. Hình ảnh từ kỹ thuật này giúp bác sĩ xác định ổ viêm loét và loại trừ khả năng có khối u ở đường tiêu hóa.

Trên thực tế, bác sĩ có thể yêu cầu một số kỹ thuật chẩn đoán khác ở những trường hợp không có triệu chứng và biểu hiện điển hình.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

Các phương pháp điều trị viêm loét dạ dày tá tràng

Mục tiêu chính trong điều trị viêm loét dạ dày là giảm cơn đau và làm lành ổ loét, đồng thời hạn chế tình trạng tái phát và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.

1. Sử dụng thuốc Tây

Thuốc Tây được sử dụng ưu tiên trong điều trị viêm loét dạ dày tá tràng nhằm kiểm soát cơn đau trong thời gian ngắn nhất, bảo vệ ổ viêm loét và hỗ trợ phòng ngừa biến chứng.

Một số loại thuốc Tây được dùng trong điều trị bệnh viêm loét dạ dày, tá tràng, bao gồm:

• Thuốc kháng axit: Thuốc kháng axit (Phosphalugel, Gasterine, Maalox,…) có tác dụng trung hòa axit dạ dày giúp giảm đau thượng vị, cải thiện tình trạng nóng rát, ợ hơi và ợ chua. Thuốc được sử dụng sau khi ăn từ 1 – 2 giờ và trước khi đi ngủ.
• Thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày: Các loại thuốc bảo vệ niêm mạc dạ dày (Ulcar, Sucrafar, Ducas,…) có tác dụng bảo vệ ổ viêm loét và ngăn ngừa quá trình ăn mòn của dịch vị. Thuốc được sử dụng trước khi ăn 1 giờ đồng hồ. Ngoài ra, một số loại thuốc bảo vệ niêm mạc như chế phẩm chứa Bismuth còn có tác dụng tiêu diệt vi khuẩn Hp.
• Thuốc ức chế bài tiết axit: Thuốc ức chế bài tiết axit gồm có thuốc ức chế gastrin (Somatostatin), thuốc ức chế histamine thụ thể H2 (Ranitidin, Nizatidin, Cimetidin, Famitidine) và thuốc ức chế bơm proton (Omeprazole, Rebaprozole, Lansoprazole,…). Các loại thuốc này được sử dụng nhằm hạn chế bài tiết axit ở dạ dày, phục hồi ổ viêm, ngăn ngừa quá trình xâm lấn của dịch vị và cải thiện một số triệu chứng lâm sàng.
• Kháng sinh: Trong trường hợp dương tính với vi khuẩn Hp, bác sĩ sẽ chỉ định kháng sinh phối hợp với thuốc ức chế bài tiết axit. Vi khuẩn Hp có khả năng kháng thuốc cao nên cần tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ để đạt được hiệu quả điều trị tối ưu.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

2. Điều trị viêm loét dạ dày tá tràng bằng thuốc Nam

Điều trị bằng thuốc Nam chỉ được thực hiện sau khi triệu chứng đã được kiểm soát. Biện pháp này chủ yếu hỗ trợ làm liền vết loét và phục hồi các mô hư tổn ở niêm mạc dạ dày.

Một số loại thuốc Nam được sử dụng để hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày tá tràng, bao gồm:

• Dùng nghệ vàng: Nghệ là vị thuốc Nam quý và được sử dụng trong điều trị các bệnh lý liên quan đến dạ dày. Hoạt chất curcumin trong nghệ được chứng minh có hiệu quả kháng sinh, ức chế virus, kháng viêm và chống oxy hóa. Bổ sung nghệ vào chế độ ăn, dùng trà nghệ, sữa nghệ, nghệ mật ong,… có thể hỗ trợ làm liền vết loét ở niêm mạc ruột non và dạ dày.
• Chè dây: Chè dây là loại thảo dược mọc hoang nhiều ở nước ta. Với tác dụng kháng khuẩn mạnh và ức chế bài tiết axit tự nhiên, thảo dược này được sử dụng để hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày tá tràng. Ngoài ra, chè dây còn chứa hàm lượng flavonoid cao giúp phục hồi và tái tạo các mô niêm mạc bị hư hại. Thảo dược này chủ yếu được dùng ở dạng sắc hoặc hãm.
• Lô hội: Nhựa từ cây lô hội có tác dụng ức chế sản xuất acid hydrochloric và men pepsin. Do đó sử dụng thảo dược này có thể hỗ trợ ức chế vi khuẩn, trung hòa axit, phục hồi vết loét và nhuận tràng. Ngoài ra, uống nước lô hội sau khi ăn còn giúp làm giảm cảm giác nóng rát, buồn nôn và khó chịu.

Thuốc Nam có độ an toàn cao và ít gây tác dụng phụ như thuốc Tây. Tuy nhiên hầu hết các loại thuốc Nam chỉ có tác dụng hỗ trợ làm liền vết loét và giảm nhẹ mức độ của các triệu chứng. Vì vậy, điều trị viêm loét dạ dày bằng thuốc Nam chỉ được thực hiện khi bệnh đã chuyển sang giai đoạn ổn định và phục hồi.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

3. Chữa viêm loét dạ dày với thuốc Đông y

Trong Đông y, bệnh viêm loét dạ dày còn được gọi là chứng vị quản thống. Dựa vào nguyên nhân và biểu hiện lâm sàng, Đông y chia chứng bệnh này thành nhiều thể khác nhau như thể khí trệ, thể ứ huyết, thể hỏa uất, thể hư hàn và hàn thấp.

Với mỗi thể bệnh, Đông y áp dụng bài thuốc có tác dụng tương ứng để giảm đau thượng vị, cải thiện chức năng tiêu hóa và bồi bổ sức khỏe.

• Bài thuốc Đông y chữa viêm loét dạ dày thể hàn thấp: Chuẩn bị xương truật, trạch tả mỗi thứ 12g, cam thảo và nhục quế mỗi thứ 4g, tang bì 6g, phục linh, bạch truật và trư linh mỗi thứ 8g, sinh khương 5 lát, hậu phác 10g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc Đông y điều trị viêm loét dạ dày tá tràng thể hư hàn: Dùng sinh khương, cam thảo, quế chi mỗi thứ 12g, táo 4 quả, di đường 50g, hoàng kỳ 60g, bạch thược 24g, lá khôi 20g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc Đông trị viêm loét dạ dày thể ứ huyết: Chuẩn bị a giao và bồ hoàng mỗi thứ 12g, chi tử 8g, trắc bách diệp 16g, sinh địa 40g và cam thảo 6g. Sắc uống, mỗi ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc Đông y chữa viêm loét dạ dày thể hỏa uất: Dùng xuyên khung, chỉ thực, hương phụ, thanh bì, huyền hồ mỗi thứ 8g, bạch thược và mai mực mỗi thứ 12g, chích thảo 4g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.
• Bài thuốc Đông y điều trị viêm loét dạ dày thể khí trệ: Dùng xuyên khung, sài hồ, hương phụ, chỉ thực và huyền hồ mỗi thứ 8g, bạch thược và mai mực mỗi thứ 12g, chích thảo 4g. Sắc uống, ngày dùng 1 thang.

Đối với các trường hợp có mức độ nhẹ đến trung bình, thuốc Đông y có thể cải thiện từ 70 – 85% ổ viêm loét và giảm nhẹ các triệu chứng lâm sàng. Điều trị bằng Đông y thích hợp với người có bệnh lý nền và người cao tuổi.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân

Cách chăm sóc và phòng ngừa bệnh tái phát

Chế độ ăn uống và sinh hoạt ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng đáp ứng và tiến triển của bệnh viêm loét dạ dày. Vì vậy để phục hồi ổ viêm loét, rút ngắn thời gian điều trị và phòng ngừa bệnh tái phát, bạn nên thực hiện các biện pháp chăm sóc sau:

• Hạn chế sử dụng thức ăn khô cứng, chứa nhiều axit, dầu mỡ, chất bảo quản, gia vị, giấm tỏi,… Đồng thời nên tránh dùng rượu bia, cà phê, trà đặc và nước ngọt có gas.
• Nên dùng các loại dầu thực vật lành mạnh như dầu vừng, dầu hạt cải, dầu hạt hướng dương,… để phục hồi và bảo vệ ổ viêm loét. Ngoài ra, các loại dầu này còn giúp giảm nóng rát, ợ hơi và phòng ngừa táo bón.
• Tập trung bổ sung các loại thực phẩm lành mạnh như rau xanh, trái cây, thực phẩm giàu tinh bột, cá, thịt lợn nạc, các loại củ,…
• Chia nhỏ bữa ăn thành 4 – 5 bữa, tránh ăn quá no và để bụng qá đói.
• Khói thuốc lá không chỉ ảnh hưởng xấu đến chức năng hô hấp mà còn làm chậm lành ổ loét, kích thích dạ dày sản sinh dịch vị và tăng nguy cơ tái phát bệnh. Vì vậy bạn nên hạn chế thói quen dùng thuốc lá và hít khói thuốc lá thụ động.
• Thay đổi một số thói quen ăn uống không lành mạnh như thường xuyên bỏ bữa, ăn quá sát giờ đi ngủ, vận động ngay sau khi ăn, ăn uống quá nhanh,…
• Tuyệt đối không tự ý sử dụng thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau và kháng viêm. Trước khi sử dụng thuốc, nên thông báo với bác sĩ tiền sử bệnh lý để được cân nhắc và kê toa các loại thuốc phù hợp.
• Chủ động thăm khám và điều trị các bệnh nhiễm trùng.
• Dành thời gian nghỉ ngơi, hạn chế lao động nặng và thức khuya.
• Căng thẳng thần kinh là một trong yếu tố kích thích dạ dày co bóp quá mức và tăng bài tiết dịch vị. Vì vậy để tránh gây ảnh hưởng đến tiến triển của bệnh, nên giảm khối lượng công việc, tập thể dục, đọc sách, nghe nhạc,… nhằm giải phóng các suy nghĩ tiêu cực.

Viêm loét dạ dày tá tràng là một trong những bệnh lý tiêu hóa phổ biến. Nếu điều trị và chăm sóc đúng cách, bệnh có thể được chữa trị hoàn toàn và không để lại di chứng. Ngược lại, tình trạng chủ quan, sử dụng thuốc tùy tiện và lạm dụng rượu bia có thể khiến bệnh tiến tiển mãn tính và gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng.

Viêm loét dạ dày tá tràng: Nguyên nhân